Τα πνευματικά δικαιώματα ξεκινούν ως copyright, δικαίωμα αντιγραφής: προστατεύει τους τυπογράφους του 17ου αιώνα από τους κερδοσκόπους συναδέλφους που αντιγράφουν εκείνο το ένα βιβλίο που έχει εμπορική επιτυχία. Σε γενικές γραμμές η οικονομική πλευρά όλου αυτού που λέμε σήμερα πνευματικά δικαιώματα περιστρέφεται γύρω από την δυνατότητα αντιγραφής, αναπαραγωγής και μετάδοσης και στην ψηφιακή εποχή η αντιγραφή είναι εξίσου καλή με το πρωτότυπο και η μετάδοση ευκολότερη και ταχύτερη από τα παραδοσιακά μέσα.
Υπάρχει επίσης ένα θέμα με την διάρκεια αυτών των δικαιωμάτων αλλά ένα οικονομικό δικαίωμα το οποίο μεταβιβάζεται και κληρονομείται για ποιό λόγο να λήγει; Σήμερα είμαστε στα 70 χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού και φαντάζομαι πως όλοι θα περιμέναν ότι θα συνέχιζε να αυξάνεται όπως συμβαίνει μέχρι τώρα, στα 100, στα 300, στα χίλια χρόνια από το θάνατο του δημιουργού. Μόνο που η τεχνολογία αλλάζει και αλλάζει ο κόσμος και κατά πάσα πιθανότητα θα παρασύρει και όλη αυτή την νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα. Δεν είναι δυνατόν να δούμε τα οικονομικά δικαιώματα, την οικονομική πλευρά των πνευματικών δικαιωμάτων με όρους των αρχών του 20ου αιώνα.
Η δική μου επιλογή για το μέλλον είναι εις βάρος των οικονομικών δικαιωμάτων. Προφανώς δεν είναι η μοναδική άποψη για το θέμα· σίγουρα είναι ένα θέμα κατ' αρχήν ένα πολιτικό κι όχι νομικό: αντιλαμβάνομαι τα οικονομικά δικαιώματα σαν την προίκα που καταργήθηκε, νομικά τουλάχιστον δεν έχουμε προικώα, παρότι επρόκειτο για συνήθειες και νόμους πολύ παλαιότερους των οικονομικών δικαιωμάτων.
Είναι πιθανόν η τεχνολογία να σαρώσει αρκετούς από τους ενδιάμεσους κρίκους αυτής της αλυσίδας, κάτι που θα διευκολύνει εν μέρει την συζήτηση, αλλά η συνολική εικόνα θα παραμείνει σύνθετη και πολύπλοκη. Η μουσική και οι μουσικοί υπήρχαν πριν τα οικονομικά δικαιώματα και θα υπάρχουν ακόμα κι αν απλώς εξαφανιστούν αυτή τη στιγμή. Δεν μπορώ να πω το ίδιο για τον κινηματογράφο, δεν μπορώ να φανταστώ κινηματογράφο χωρίς οικονομικά δικαιώματα που προστατεύονται αποτελεσματικά.
Τι ακριβώς είναι η αποτελεσματική προστασία; Αν, ας πούμε, συμβαίνει μια παραβίαση οικονομικών δικαιωμάτων πως αντιδρούμε; καταργούμε μια συγκεκριμένη ιστοσελίδα; ολόκληρο τον ιστοχώρο; μήπως να αποκλείουμε ολόκληρη την περιοχή; γιατί όχι την χώρα; Η αντίδραση περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στο διαδίκτυο: δεν αντιδρούμε με αντίστοιχο τρόπο για προϊόντα μαϊμούδες, δεν γκρεμίζουμε τις αποθήκες που τα βρίσκουμε. Μα γιατί να μην είναι οι ιδιοκτήτες μιας αποθήκης υπεύθυνοι για ότι υπάρχει στο κτίριο τους;
Νομίζω ότι το θέμα δεν είναι τα πνευματικά δικαιώματα, υπάρχει ένα πολύ ευρύτερο και σημαντικό θέμα. Σε όλες τις τεχνολογίες υπάρχουν έλεγχοι. Για παράδειγμα, καθένας μπορεί να τυπώσει και να μοιράσει ένα βιβλίο ή μια εφημερίδα. Θεωρητικά τουλάχιστον σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου κάτι τέτοιο είναι δυνατόν αλλά η πραγματικότητα θέτει μια σειρά από οικονομικές απαιτήσεις που φιλτράρουν την αρχική επιθυμία, σε αναγκάζουν να ζυγίσεις πολλά πράγματα.
Για άλλες τεχνολογίες χρειάζεται και “άδεια”: από την αεροπορία μέχρι το ραδιόφωνο υπάρχουν μια σειρά από προϋποθέσεις για το ποιός μπορεί να κάνει τι. Μόνο το διαδίκτυο είναι ελεύθερο. Και γίνεται διαρκώς και πιο εύχρηστο. Πριν 15 χρόνια χρειάζονταν εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις για να φτιάξεις κάτι που να μοιάζει με τα σημερινά blog, τώρα είναι εξαιρετικά απλό από κάθε πλευρά.
Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε παρόμοια δυνατότητα στην ανθρώπινη ιστορία και νομίζω ότι το πλέον “φυσιολογικό”, αυτό που γινόταν μέχρι τώρα, είναι να βρεθούν οι περιορισμοί που του ταιριάζουν.
Ή, να αλλάξει η πορεία του κόσμου.
